دولت سیزدهم ؛ پایان نگاه تک بُعدی در سیاست خارجی

پایگاه رهنما:

«فقدان جامع‌نگری» در پیشبرد سیاست‌های کلان نظام در عرصه سیاست خارجی و به جای آن تک‌بعدی بودن دستگاه دیپلماسی گاه آنقدر آزاردهنده بود که افکار عمومی تصور می‌کرد سیاست منطقه‌ای- جهانی در مذاکرات هسته‌ای و جلسات گاه و بی‌گاه ایران و ۵+۱ در وین، ژنو و لوزان خلاصه می‌شود و سایر ابعاد سیاست خارجی آنقدر کم‌اهمیت است که مسئولان ارشد دستگاه دیپلماسی نیازی به برگزاری جلسات و رایزنی‌های مرسوم دیپلماتیک درباره آن نمی‌بینند. یکجانبه‌نگری تا آنجا پیش رفت که رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز در سخنرانی‌های مختلف از لزوم همه‌جانبه‌گرایی در عرصه روابط خارجی و به خصوص در توسعه روابط با کشور‌های منطقه و حتی کشور‌های حوزه آمریکای لاتین سخن به میان آوردند، کمااینکه یکی از اصول اساسی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران باید ایجاد روابط نزدیک با همسایگان باشد، به گونه‌ای که از دیدگاه‌ رهبرمعظم انقلاب در عرصه سیاست خارجی «گشودن چتر دیپلماسی بر همه جهان و متمرکز نشدن بر روابط با چند کشور محدود» است؛ مطالبه‌ای که اهمیت و ضرورت توسعه روابط با همسایگان را دوچندان می‌کند.

ایشان در یکی از سخنرانی‌های خود در همین باره در سال ۹۶ می‌فرمایند: «تعامل با دنیا، صرفاً محدود به تعامل با آمریکا و چند کشور غربی نمی‌شود. همه دنیا فقط اروپا و غرب نیست، دنیا جای وسیعی است. قدرت‌ها هم امروز در دنیا پخش‌شده و تقسیم‌شده، شرق دنیا - یعنی منطقه آسیا- امروز مرکز یک قدرت عظیمی است. ما با این‌ها ارتباط داریم. در حقیقت، عرصه بین‌الملل، از حالت «تک‌قطبی» به سمت «چندقطبی» در حال حرکت است.

• خداحافظی با سیاست غیر منطقی احیای برجام

در حالی حلقه مفقوده بسیاری از ایده‌ها و سیاست‌های هشت سال گذشته در عرصه سیاست خارجی و در روابط خارجی در مصادیقی مانند عدم ارتباط‌گیری مؤثر با همسایگان و بی‌توجهی به دیپلماسی اقتصادی قابل تصور بود که طی ماه‌های گذشته برای جبران فرصت‌های از دست رفته سال‌های قبل برخی تحرکات را از دستگاه دیپلماسی شاهد بوده‌ایم؛ تحرکاتی که به دلیل وجود عنصری به نام «رفع تکلیف» فاقد نتایج ملموس و مؤثر بود و تنها به یک نمایش کوتاه تبلیغاتی شباهت داشت. حال امروز با توجه به تغییرات ایجاد شده در عرصه قوه مجریه و روی کار آمدن حسین امیرعبداللهیان، به عنوان وزیر امور خارجه این تلقی ایجاد شده است که وزارت خارجه به جای تمرکز بر «احیای برجام به هر قیمتی» و نشست و برخاست‌های بی‌فایده با نمایندگان سه کشور اروپایی فرانسه، انگلیس و آلمان به اولویت‌های مهمی مانند توسعه روابط با ۱۵ کشور همسایه و ایجاد تحول در عرصه دیپلماسی اقتصادی متمرکز شود، کما اینکه انتظارات عمومی در این جهت نیز به طرز قابل توجهی در حال افزایش است و برخی منتخبان مردم در مجلس شورای اسلامی نیز از ضرورت تغییرات بنیادین در عرصه سیاست خارجی سخن به میان آورده‌اند.

• پرهیز از شعارزدگی در سیاست خارجی

توسعه روابط با ۱۵ کشور همسایه موضوعی است که به قدری توسط کارشناسان و دلسوزان طی هشت سال گذشته  مورد تأکید قرار گرفته است که تبدیل به یک موضوع اجماعی شده و وزارت خارجه دولت سیزدهم باید به دور از شعارزدگی و اقدامات نمایشی نسبت به احیای آن تلاش کند و سه جنبه دیپلماسی اقتصادی که در مفاهیمی مانند «تسهیل دسترسی به بازار‌های خارجی برای کسب‌وکار‌های ملی»، «تلاش جهت جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی» و «اثرگذاری روی قوانین بین‌المللی در راستای پیشبرد منافع ملی» خلاصه می‌شود را نیز مورد توجه قرار دهد؛ چراکه تجربیات تلخ سال‌های اخیر نشان داده است اعتماد مطلق به غرب و انجام مذاکرات فشرده و دوجانبه و چندجانبه نه تنها گرهی از مشکلات کشور باز نمی‌کند بلکه سطح و میزان مشکلات کشور را به حدی افزایش می‌دهد که ذبح اعتماد عمومی به نظام تنها یکی از صد‌ها پیامد قطعی آن می‌تواند باشد.

• لزوم تزریق نگرش جدید به دستگاه دیپلماسی

یکی از مطالبات مهم جامعه از دولت سیزدهم، بعد از پایان دولت روحانی و تجربیات بعضاً تلخ هشت ساله، ایجاد تحول در عرصه روابط بین‌الملل و تغییر نگرش در عرصه مذاکرات هسته‌ای است؛ مطالبه‌ای که بعد از دوران سخت پسابرجام و آوار‌های ناشی از اعتماد به غرب، کشور را با گرانی، تورم، رکود، بیکاری و مشکلات عدیده اقتصادی و معیشتی دیگر مواجه کرد و همچنان آثار و پیامد‌های ناشی از آن در زندگی مردم پدیدار است. تمرکز بیش از حد دستگاه وزارت خارجه طی هشت سال گذشته باعث شد جامعه نسبت به مرتفع شدن مشکلات کشور شرطی شود و بعد از یک دوره زمانی مشخص، فضای ناامیدی و دلسردی بر افکار عمومی مستولی شود. حال در چنین شرایطی توقعات و انتظارات از دستگاه سیاست خارجی و وزیر این وزارتخانه بسیار گسترده و متفاوت خواهد بود.

از همین رو و با توجه به این مهم بود که امیرعبداللهیان در زمانی که به عنوان گزینه پیشنهادی آیت الله رئیسی برای وزارت امور خارجه معرفی شده بود  و هنوز از مجلس رای اعتماد نگرفته بود ، در دیدار «موته‌گی توشیمیتسو» ، وزیر خارجه ژاپن در درباره مذاکرات هسته‌ای گفت: «جمهوری اسلامی ایران از مذاکرات سازنده توأم با نتایج ملموس که ناشی از عمل به تمامی تعهدات و پرهیز از اتلاف وقت باشد استقبال می‌کند.» تأکید وزیر امور خارجه بر «عمل به تمامی تعهدات» و «پرهیز از اتلاف وقت» دو عنصری است که دولت تدبیر و امید با کم‌توجهی هزینه‌های هنگفتی را متحمل کشور و ملت ایران کرد. این در حالی بود که همین چند روز پیش سخنگوى وزارت خارجه آمریکا در مورد مذاکرات برجامی گفته بود : «اگر ایران در مذاکرات امتیازات بیشتری تقاضا کند یا موارد کمتری را حاضر به انجام آن‌ها باشد، این مذاکرات به نتیجه نمی‌رسد. »

• آغاز فشار‌های داخلی و خارجی بر دولت جدید

در حالی که دولت سیزدهم با وزارت دکتر امیر عبداللهیان و خداحافظی ظریف از دستگاه سیاست خارجی بدنبال یک تغییرات اساسی هم درسیاست ها و هم در نگرش ها و عملکردها است، برخی عناصر سیاسی و حامیان دولت روحانی همگام با رقبا و دشمنان بیرونی نظام تلاش می‌کنند فشار‌های خود بر دولت آیت الله رئیسی را در عرصه سیاست خارجه به ویژه مباحث مربوط به برجام افزایش دهند. به عنوان نمونه، مسیح مهاجری خطاب به رئیسی در روزنامه جمهوری اسلامی نوشت: «در جهان امروز بدون برخورداری از ابزار مبادلات بین‌المللی نمی‌توان به اهداف اقتصادی دست یافت. این، به معنای گره زدن امور کشور به بیرون نیست، بلکه پذیرفتن اقتضائات تعامل با جهان برای پیشبرد اهداف کشور در جهت گذران شرافتمندانه زندگی و رفاه و آسایش مردم است. برای رسیدن به این هدف، کشور ما به رفع تحریم‌ها نیاز دارد. شما آقای رئیس‌جمهور اگر برای رفع تحریم‌ها راهی غیر از احیای برجام و پیوستن به FATF می‌شناسید، در پیمودن آن راه دریغ نکنید ولی اگر احساس می‌کنید به احیای برجام و پیوستن به FATF نیاز است، از ملامت‌ها نترسید و برای انجام آن اقدام کنید.»

• پایان نگرش تک بُعدی در حوزه سیاست خارجی

اکنون که دولت سیزدهم شکل گرفته  و مجلس یازدهم، امیر عبداللهیان را بر کرسی وزارت خارجه نشانده است، از دولت انتظار می رود اشتباهات عدیده هشت سال گذشته از لحاظ نگرش تک‌بعدی در عرصه سیاست خارجه مبتنی بر اعتماد به غرب که عامل بسیاری از مشکلات کنونی کشور است، را تکرار نکرده و توازن در عرصه روابط بین‌الملل به صورت جامع مورد توجه قرار گیرد.